Planinska jezera Bosne i Hercegovine

Planinska jezera u Bosni i Hercegovini se, na žalost, nalaze u završnoj evolutivnoj fazi razvoja i neka od njih već su, poodavno, poprimila odlike močvara ili bara. Do nekih jezera se može doći automobilom i s pravom postoji bojazan o sve većoj ugroženosti i nestanku ovih prelijepih “gorskih očiju“ koja svojom bistrom vodom ukrašavaju naša planinska bespuća.

Autor teksta i fotografija: Braco Babić

Planinska jezera Bosne i Hercegovine se nalaze u središnjem dijelu Bosanskohercegovačke Dinarske planinske oblasti. Od jugoistoka prema sjeverozapadu Dinarskih planina, smjenjuju se planinski hrbati Lebršnika, Zelengore, Lelije, Crvnja, Treskavice, Bjelašnice, Prenja, Čvrsnice, Vrana, Vranice, Raduše, Cincara, Troglava i Šatora. Unutar ove zone susrećemo veliki broj planinskih jezera koja se, na žalost, nalaze u završnoj evolutivnoj fazi razvoja i neka od njih već su, poodavno, poprimila odlike močvara ili bara. Do nekih jezera se može doći automobilom i s pravom postoji bojazan o sve većoj ugroženosti i nestanku ovih prelijepih “gorskih očiju“ koja svojom bistrom vodom ukrašavaju naša planinska bespuća.
Gotovo sva planinska jezera u Bosni i Hercegovini su mlađe hidrografske tvorevine. Procesima spiranja i deponovanja produkata trošenja stijena intezivno se zatrpavaju jezerske kotline.Ako se u jezerskim slivovima ne obave neophodni sanacioni i zaštitnički radovi, uz obavezni naučni i stručni nadzor planinska jezera Bosne i Hercegovine će relativno brzo nestati. Osim prirodnih negativnih procesa, nestanak pospješuju kontinuirano i ostali negativni uticaji: zagađenje jezerske vode i okoline, vještački zahvati, devastacija jezerskih slivova, poribljavanje, izgradnja vikend nastamba pa čak i cijelih vikend naselja, auto-kampova i sl. npr. Prokoško i Boračko jezero.
Neka jezera, iako nose takav naziv s obzirom na svoj hidrografski i morfografski karakter više odgovaraju barama, lokvama ili močvarama, a manje jezeru. U ovom napisu je dat kratak pregled planinskih jezera bez obzira na njihovo porijeklo, veličinu i karakter. S obzirom na neznatnu površinu i zapreminu, planinska jezera Bosne i Hercegovine nemaju privredni značaj. Neka od njih imaju turističke funkcije, a većina  su pojilište za stoku nomadskih stočara.
U postojećoj geografskoj i drugoj literaturi doskora su prihvatana mišljenja da su gotovo sva planinska jezera nastala u morfološkim depresijama i da datiraju od pleistocenskog perioda kada su neke naše Dinarske planine bile zahvaćene glacijacijom. Zbog toga, još uvijek se neargumentovano sva planinska i neka druga prirodna jezera u Bosni i Hercegovini nazivaju „glečerska ili glacijalna jezera“. Više o ovome i mnogim drugim zanimljivostima možete saznati u knjizi PRIRODNA JEZERA BOSNE I HERCEGOVINE, limnološka monografija, Prof.dr. Muriz I. Spahić, HARFO-GRAF, Tuzla, 2001.

JEZERA NA ZELENGORI

Od svih bosanskohercegovačkih planina na Zelengori i Treskavici se nalazi najveći broj jezera. Poznata su po ljepoti pejsaža u kojem su smještena. Osim jezera na Borilovcu i pod Pliješem sva jezera na Zelengori su ledničkog (glacijalnog) porijekla. Napajaju se iz lednika, podjezerskih izvora, okolnih izvora i potoka. Orlovačko, Borilovačko, Donje i Gornje Bare, Crno i Kladopoljsko jezero su najpristupačnija i do njih se vrlo blizu može doći automobilom. Do svih jezera vode pješačke staze od kojih su neke označene planinarskom markacijom. U svim jezerima osim u Bijelom i Gornjim Barama ima ribe. Prvo poribljavanje jezera izvršio je Ribarski institut Bosne i Hercegovine 1963. godine. Jezera su pod zaštitom Nacionalnog parka „Sutjeska“.

• Kladopoljsko jezero (1350 m/nv) se nalazi na zapadnim obroncima planine Zelengore. Leži u klancu blizu Kladovo polja, stiješnjeno između strmih stijena Muravskih strana (1606 m/nv) i Planinice (1583 m/nv). Sa svih strana je obraslo bujnim šašom i drugim barskim biljkama od kojih se ističe žuti lokvanj. Na dnu jezera leže drvene klade. Oko jezera i u polju nigdje naokolo nema šumske vegetacije što upućuje da su u prošlosti ovdje bili veliki kompleksi šuma ili je pored jezera vodio put kojim su se prevozile klade (balvani). Po ovim kladama su jezero i polje dobili ime. Dugo je 250, široko 100 i duboko 9 metara. Do jezera se može blizu prići terenskim vozilom iz pravca Kalinovika preko Oblja, Suhog i Kladovog polja. Dalje do jezera 30 minuta hoda;
  
• Štirinsko jezero (1672 m/nv) se nalazi sa sjeverne strane vrha Mali Zimomor. Leži na prostranoj visoravni Štirine po kojoj je jezero dobilo ime. Oko jezera su izvanredni planinski pejsaži: livade prekrivene zelenom travom, prošarane raznolikim planinskim cvijećem i bijelim krečnjaćkim površinama. Najvisočije je i ujedno najveće po površini jezero na Zelengori, dugo je 600, široko 300, a duboko 4,5 m. U njemu obitava jezerska zlatovčica. Uz Kotlaničko i Bijelo jedno je od tri zelengorska jezera do kojeg se ne može prići automobilom i time zaštičeno od ljudskog djelovanja. Sa Borilovca do jezera vodi markirana staza (2 sata hoda);
  
• Kotlaničko jezero (1528 m/nv) leži u kraškom udubljenju stiješnjeno golim kamenitim vrhovima Prutače, Kotura, Dumoša i Velikog Zimomora. U jezeru živi triton, endemični vodozemac. Najdublje je na Zelengori, dugo je 480, široko 200 i duboko 10 metara. Jezero je bogato ribom, jezerskom zlatovčicom, a u njemu ima tritona, endemičnog vodozemca. Sa prevoja Borovno brdo do jezera vodi markirana staza (2 sata hoda);
  
• Orlovačko jezero (1438 m/nv) je jedno od najljepših planinskih jezera u Bosni i Hercegovini. Nalazi se u srcu Zelengore između vrhova Orlovca, Ljeljena i Stoga. Zatvoreno je visokim grebenima, djelomično okruženo buko­vom šumom i bujnim pašnjacima. Bubrežastog je oblika, dugo je 380, široko 100 i duboko 5 metara. Dno jezera je obraslo šašom i zelenom travom, pa zato voda izgleda modro-zelena. Obale su pješčane i lako pri­stupačne. Oko jezera su pašnjaci puni cvijeća, a iznad su sivi krečnjački vrhovi išarani zelenom klekovinom i snježanicima. Do jezera se može prići terenskim vozilom iz pravca Kalinovika preko Konjske vode i pravca Čemerna preko prevoja Borovno brdo;
  
• Bijelo jezero (1416 m/nv) leži sa sjeverne strane vrha Orlovača. Na dnu jezera se nalazi sitni bijeli pijesak i po tome je jezero dobilo ime. Poznato je i po imenu Zeleno jezero zbog njegove boje. Najmanje je po površini, nepravilnog je oblika, dugo je 90, široko 70 i duboko 2,5 metra. Jezero je udubljeno u reljefu koji može omogućiti stvaranje veće akumulacije, što bi znatno povećalo površinu jezera. Od Crnog jezera je udaljeno 30 minuta hoda;
  
• Crno jezero (1440 m/nv) leži u dubokoj šumi sa sjeveroistočne strane vrha Orlovac. Jajolikog je oblika, dugo je 170, široko 80 i duboko 3 metra. Dno jezera je prekriveno travom, a okolina visokom crnogo­ričnom šumom, pa uslijed toga voda izgleda crna i po tome je jezero dobilo ime. Zbog ambijenta u kojem se nalazi spada u naša najljepša planinska jezera. Do jezera se može blizu prići terenskim vozilom iz pravca Tjentišta preko Štavnja i Vrbnice do Srijemušne luke. Dalje do jezera 30 minuta hoda;
  
• Jezero Gornje Bare (1510 m/nv) leži sa sjeverne strane obronaka Tovarnice, u podnožju prevoja Dobre i Uglješinog vrha. Ima oblik elipse, dugo je 150, široko 80 i duboko 2 metra. Dno jezera je muljevito, posuto pijeskom i obraslo sitnom travom. Oko jezera tereni su prekriveni visokom planinskom travom prošaranom grmovima borovnice. Do jezera se može blizu prići terenskim vozilom iz pravca Tjentišta preko Krekova i Careve Gore. Dalje do jezera 30 minuta hoda;
  
• Jezero Donje Bare (1470 m/nv) leži sa istočne strane vrha Ardov. Ima oblik elipse, dugo je 250, široko 120 i duboko 4,5 metra. Prekrasne livade i šume oko jezera čine alpski ugođaj. U neposrednoj blizini jezera se nalazi lovačka kuća. Do jezera se može prići terenskim vozilom iz pravca Tjentišta preko Krekova i Careve Gore;
  
• Borilovačko jezero (1550 m/nv) leži sa sjeveroistočne strane vrha Kalelija. Zovu ga i Jugovo jezero po bivšem lovočuvaru Nacionalnog parka „Sutjeska“ Jusufu Jugi koji je bio njegov idejni tvorac, konstruktor i graditelj. Jezero je nastalo vještačkim pregrađivanjem (zatvaranjem ponora) da voda ne otiče. Ovo čudesno djelo ljudskih ruku započeto je sa gradnjom sredinom prošlog vijeka. Jezero je tokom vremena poprimilo odlike prirodnog jezera. Kružnog je oblika, dugo je 250, široko 100 i duboko 4 metra. Okruženo je močvarnom mahovinom i barskim biljkama. Oko jezera su prostrani pašnjaci sa sočnom planinskom travom. Do jezera se može prići terenskim vozilom iz pravca Kalinovika preko Konjske vode i pravca Čemerna preko prevoja Borovno brdo;
  
• Jezero pod Pliješem (1140 m/nv) leži u uvali u blizini raskršća puteva za Palež i Pašinu poljanu. Napaja se iz okolnih izvora, toplenjem snijega i kišnicom. Oblika je elipse, dugo je 250, široko 50 i duboko 2 metra. Sa svih strana je obraslo barskom vegetacijom. Iz jezera ističe potok Oteša koji se kod Miljevine ulijeva u rijeku Bistricu. Do jezera se može prići terenskim vozilom iz pravca Miljevine preko Rataja.

JEZERA NA ČVRSNICI

• Jezero Crvenak (1970 m/nv) je na najvišoj nadmorskoj visini i ujedno po površini najmanje ledničko jezero u Bosni i Hercegovini. Poznato je i po imenu Crljenak. Nalazi se sa zapadne strane vrha Trinača na obodu vrletne Strmenice, u blizini čuvenih Hajdučkih vrata (10 minuta hoda). Ovalnog je oblika, dugačko 70, široko 50 i duboko 9 metara. Oko jezera tereni su prekriveni teško prohodnom klekovinom bora. U jezeru živi triton, endemični vodozemac. Jedno je od rijetkih naših planinskih jezera čija je voda pitka. Najpovoljniji pristup do jezera vodi od planinarske kuće „Vilinac“ markiranom stazom (1 sat hoda);      
  
• Blidinjsko ili Blidinje jezero (1183 m/nv) leži u Ivan Docu na samom kraju Dugog polja stiješnjeno strmim padinama vrha Jelinka na Čvrsnici i Borove glavice na Vran-planini. Jezero je nastalo vještačkim pregrađivanjem (zatvaranjem ponora) da voda ne otiče. Vremenom je poprimilo karakteristike prirodnog jezera. Dugačko je 2,5 km, široko 1,5 km i duboko 2 metra. Po površini je najveće planinsko jezero u Bosni i Hercegovini. Napaja se topljenjem snijega i kišnicom. Ljeti velik dio vode nestaje u ponorima, zbog čega znatno opadne razina jezera. U jezeru se nalaze brojne porodice klijena, oštrulje, podbile i kalifornijske pastrmke. Oko jezera tereni su pogodni za ispašu stoke, a manjim dijelom za obrađivanje, u prošlosti je ovaj omjer bio obrnut. Jezero je pod zaštitom Parka prirode “Blidinje“. Najpovoljniji pristup jezeru automobilom vodi iz pravca Jablanice preko Sovićkih vrata;
  
• Orlovo jezero (1800 m/nv) se nalazi istočno od ski-centra Blidinje (oko 2,5 km zračne linije). Jezero leži na prostoru Donjih Mejdana u uvali južno od Orlovog kuka (1851 m/nv) po kojem je dobilo ime. Ledničkog je porijekla. Napaja se iz lednika i obližnjeg izvora. Tereni oko jezera su obrasli teško prohodnom klekovinom bora. Jezero je skromnih dimenzija. Pristup do jezera vodi od grobne kapele na Risovcu pješačkom stazom vrletnim terenom (3 sata hoda);   
  
• Ledeno jezero (1750 m/nv) se nalazi u masivu Velike Čvrsnice. Leži u amfiteatru pod impresivnim Pesti Brdom/Ploča. Ledničkog je porijekla. Ambijent u kojem se jezero nalazi predstavlja pravu malu oazu. Vodom se napaja iz lednika i obližnjeg izvora. Jezero je skromnih dimenzija. Pristup do jezera vodi od planinarske kuće “Vilinac“ izrazito visokogorskim terenom (3 sata hoda).   

JEZERA NA PRENJU

• Boračko jezero (404 m/nv) se nalazi na sjeveroistočnoj strani Prenja između Crne Gore (1552 m/nv) i Tranjine (1044 m/nv). Boračko jezero predstavlja jedno od najvećih prirodnih jezera u Bosni i Hercegovini. Smješteno je u velikoj uvali na krajnjem jugoistočnom dijelu Boračke drage, u neposrednoj blizini regionalnog puta Konjic – Glavatičevo. Jezero je okruženo šumom crnogorice i bjelogorice. Ledničkog je porijekla. Oblika je elipse, dugo 780, široko 400 i duboko 14 metara. Obala jezera je obrasla trstikom, lokvanjem i drugim barskim biljkama u kojima se gnijezde divlje patke, liske i gnjurci. Boračko jezero dobiva vodu od Boračkog potoka i potoka Boračke drage. Osim voda pritoke, jezero se napaja iz nekoliko jakih vrela u podnožju Kadine paljike i druga vrela. Jezero gubi vodu otokom Šišticom dugom 3 km i ulijeva u Neretvu. Na ušću voda ponire i probijaja se kroz stijene uz jak zvuk koji podsjeća na šištanje i završava u Neretvu vodopadom visokim 30 metara. Po ovom šištanju rječica i vodopad su dobili ime Šištica. Vodopad se može vidjeti sa desne obale Neretve (pristup iz sela Kašići).
  Boračko jezero predstavlja pravi raj za ribolovce, u njemu ima šarana, potočne, jezerske i kalifornijske pastmke i riječnih rakova. Jezero je prijatno za kupanje, odmor, rekreaciju i pripremu sportskih ekipa. Preko ljeta izviđači (skauti) imaju svoje tabore pored jezera. U tom periodu na jezeru se održavaju mnogobrojna sportska takmičenja na vodi. Pogodno je kao ishodišna tačka za planinarenje po Prenju, rafting Neretvom, seoski i eko-turizam, vožnja kajakom ili kanuom, planinski biciklizam, paragliding. Zbog velikog broja izgrađenih objekata i negativnog ljudskog djelovanja jedno je od najugroženijih naših planinskih jezera. Do jezera se može prići automobilom iz Konjica (21 km). 
  Boračko jezero sa svojom okolinom stavljeno je pod zaštitu države od strane Zavoda za zaštitu spomenika kulture i prirodnih rijetkosti Bosne i Hercegovine;
  
• Jezerce (1655 m/nv) se nalazi u središnjem području planine Prenj. Leži u uvali sa južne strane markantnog vrha Taraš. Ledničkog je porijekla. Napaja se iz lednika i obližnjeg izvora. U ljetnom periodu oko jezera često se može sresti krdo konja, pastoralnu sliku koju vrijedi vidjeti. Lijep je i ugođaj kada se na površini jezera ogleda vrh Osobca. Jezero je skromnih dimenzija. U blizini jezera se nalazi istoimena planinarska kuća (10 minuta hoda). Pristup do jezera vodi iz doline Konjičke Bijele preko Skoka markiranom stazom (3 sata hoda).

JEZERO NA ŠATOR-PLANINI

• Šatorsko jezero (1488 m/nv) se nalazi u središnjem području Šator-planine. Leži u prostranoj uvali sa sjeverne strane Velikog Šatora, najvišeg vrha Šator-planine. Ledničkog je porijekla. Elipsastog je oblika dugo je 280, široko 150 i duboko 8 metara. Napaja se iz lednika i podjezerskih izvora. U jezeru živi triton, endemični vodozemac. Iz jezera ističe Mlinski potok koji sa Šatorskim potokom čine Unac. U blizini jezera se nalazi Bulino vrelo koje po narodnom predanju liječi sve bolesti. Po tradiciji narod se na jezeru okuplja na Ilindan (2. august). U blizini jezera izgrađeno je lijepo hotelsko zdanje „Runolist“ u planinskom stilu. Do jezera se može prići terenskim vozilom iz pravca Bosanskog Grahova preko Tičeva i pravca Livna preko Gornjih Peulja.

JEZERO NA CRVNJU

• Crvanjsko ili Uloško jezero (1050 m/nv) se nalazi na istočnim obroncima planine Crvanj. Poznato je i po imenima Jezero i Bačko. Sa sjeveroistočne strane je okruženo brdom Mali Vrh a sa zapadne i južne pojasom bukove šume. Ledničkog je porijekla. Bubrežastog je oblika, dugo je 500, široko 270 i duboko 13 metara. Napaja se iz lednika, podjezerskih i okolnih izvora. Voda iz jezera otiče potokom Jezerac koji se zajedno s Gvozdnicom ulijeva niže mjesta Ulog u rijeku Neretvu. Jezero je poribljeno šaranom i jezerskom pastrmkom. Na proces nestanka jezera značajno doprinosi regresivna erozija potoka Jezerac kojom se zahvataju sve veće količine vode. U uslovima narastanja jezerskog dna moćnim fluvijalnim nanosom, regresijom otoke i brzim procesima zamočvarivanja jezero je poodavno ušlo u svoju završnu evolutivnu fazu. U neposrednoj blizini jezera se nalazi selo Jezero do kojeg se može prići terenskim vozilom iz pravca Uloga. 

JEZERA NA LEBRŠNIKU

• Jezero pod Kukom (1501 m/nv) leži u uvali okruženoj stjenovitim liticama Kuka, Lupoglava, Krvavice i Košare otvorene samo s jedne strane prema Škiljevića poljani. Ledničkog je porijekla. Napaja se iz lednika i nekoliko okolnih izvora. Jezero pripada izvorišnoj čelenki rijeke Sutjeske. Dugo je 50, široko 25 i duboko 2 metra. Sezonskog je karaktera. U posljednjih nekoliko godina tokom ljeta presuši. U blizini jezera se nalazi katun. Do jezera se može blizu prići terenskim vozilom iz pravca Čemerna do Papinog dola. Dalje do jezera 45 minuta hoda;
  
• Jagodino jezero (1507 m/nv) leži u širokoj uvali okruženoj Jagodinom glavicom i vrhom Košare. Ledničkog je porijekla. Napaja se iz lednika i nekoliko okolnih izvora. Jezero pripada izvorišnoj čelenki rijeke Sutjeske. Dugo je 60, široko 40 i duboko 2 metra. Sezonskog je karaktera. U posljednjih nekoliko godina tokom ljeta presuši. Do jezera se može blizu prići terenskim vozilom iz pravca Čemerna do Papinog dola. Dalje do jezera 30 minuta hoda;
  
• Jezero pod Ravnom Gredom (1400 m/nv) leži u uvali pod liticom s antenskim stubom na vrhu (zapadno od Viline pećine). Poznato je i po imenu Jezerina. Ledničkog je porijekla. Napaja se iz lednika i nekoliko okolnih izvora. Dugo je 100, široko 30 i duboko 2 metra. Kao i ostala dva jezera na Lebršniku sezonskog je karaktera. U posljednjih nekoliko godina tokom ljeta presuši. Do jezera se može blizu prići terenskim vozilom iz pravca Čemerna do katuna (Inića grob). Dalje preko Ravne bare do jezera 40 minuta hoda;
  
• Jezero na Čemernu (1288 m/nv) leži u uvali sa desne strane puta ka izvoru Sutjeske. Skromnih je dimenzija. Napaja se topljenjem snijega i kišnicom. Sezonskog je karaktera i ljeti presuši. Do jezera se može blizu prići terenskim vozilom. Od Čemerna je udaljeno 1 km;
  
• Škipina lokva (1647 m/nv) leži na širokoj zaravni u blizini Provaljenog dola (oko 2 km zapadno od Orlovca – najviši vrh Lebršnika). Skromnih je dimenzija. Napaja se topljenjem snijega i kišnicom. Sezonskog je karaktera i ljeti presuši. Do jezera se može prići iz Papinog dola (2 sata hoda).

JEZERA NA TRESKAVICI

Planinu Treskavicu priroda je kao i Zelengoru obdarila velikim brojem jezera. Poznata su po iznimnoj ljepoti pejsaža u kojem su smještena. Napajaju se iz lednika, podjezerskih izvora, okolnih izvora i potoka. Veliko, Platno, Crno i Bijelo jezero za razliku od ostalih na Treskavici su ledničkog porijekla (glacijalnog) i proglašena su spomenikom prirode. Do većine jezera se ne može prići automobilom i time su zaštićena od ljudskog djelovanja. Na Treskavici su se u minulom ratu (1992. – 1995.) vodile borbe, uslijed zaostalih neeksplodiranih ubojitih sredstava ne preporučuje se kretanje planinom mimo markiranih staza. Ukoliko se odlučite da planinarite po Treskavici, sami ili u društvu, to činite na vlastiti rizik. Napomena: posebno su rizična područja oko jezera na Spasovači, Gornjoj bari i Simovića bari.  

• Veliko jezero (1550 m/nv) se nalazi u središnjem području planine Treskavice. Leži u velikoj uvali između Ljeljena na zapadu i Nikolinih stijena na istoku. Ledničkog je porijekla. Napaja se iz lednika, podjezerskih i okolnih izvora i potočića. U jezero pristiže voda koja potočićem ističe iz Platnog jezera. Zbog konstantnog zatrpavanja siparima i naplavinom dimenzije jezera se vremenom sve više smanjuju. Dugo je 290,  široko 150 i duboko 5 metara. Voda iz jezera ističe na istočnoj strani jezera ponirući ispod morenske prečage na Šišanu. Dalje teče kao potok Glibovac do vodopada Skakavac nakon kojeg mijenja ime u Hrasnički. Istočne obale jezera su obrasle barskom vegetacijom. Jezero je poribljeno kalifornijskom pastrmkom. Do jezera vodi markirani planinarski put iz Turova (2,30 sati hoda);
  
• Platno jezero (1580 m/nv) se nalazi u neposrednoj blizini Velikog jezera (jugoistočno oko 150 m). Zovu ga i Blatno jezero. Leži u dnu Krajačića klanca stiješnjeno između Nikolinih stijena i Buca glave. Ledničkog je porijekla. Napaja se iz lednika Nikolinog ždrijela i podzemnih izvora. Dugo je 80, široko 30 i duboko 2 metra. Dno jezera je prekriveno blatom i muljem bijele boje što odgovara imenu koje mu je narod dao. Iz jezera voda ističe na sjevernoj strani potočićem u obližnje Veliko jezero. Do jezera vodi markirani planinarski put iz Turova (3 sata hoda);
  
• Crno jezero (1675 m/nv) se nalazi sjeverozapadno od Velikog jezera. Leži u uvali između Ljeljena i Ilijaša. Ledničkog je porijekla. Napaja se lednikom i podjezerskim izvorima. Dugo je 170, široko 100 i duboko 4 metra. Ljeti je pogodno za kupanje i kampovanje. U jezeru živi triton, endemični vodozemac. Do jezera vodi markirani planinarski put iz Turova (3,30 sati hoda);
  
• Bijelo jezero (1697 m/nv) se nalazi sjeveroistočno od Ćabe – najviši vrh Treskavice. Leži u podnožju Ćabenskih stijena koje ga siparom intezivno zatrpavaju i prijete njegovom nestanku. Ledničkog je porijekla. Napaja se lednikom i vodom iz obližnjih Konjskih vrela. Dugo je 140, široko 80 i duboko 1 metar. Tokom godine duži period u jezeru se zadržava snijeg i led i po tome je jezero dobilo ime. Do jezera vodi markirani planinarski put iz Turova (4 sata hoda);
  
• Zmijsko jezero (1633 m/nv) se nalazi istočno od vrha Oblika. Leži u uvali ispod stjenovitog grebena koji povezuje vrhove Oblik (1876 m/nv) i Zubovi (1793 m/nv). Iznad jezera je vrletna pješačka staza koja od Turovog stana vodi na Ovčije ždrijelo. Tokom cijele godine u jezeru ima vode. Napaja se iz lednika i podjezerskog izvora. Dugo je 80, široko 30 i duboko 2 metra. Do jezera vodi markirani planinarski put iz Godinje preko Cikuše (3 sata hoda);
  
• Jezero na Turovom stanu (1640 m/nv) se nalazi sa sjeveroistočne strane vrha Oblik. Leži okruženo sa svih strana gustom bukovom šumom u neposrednoj blizini bivše lovačke kuće. Napaja se topljenjem snijega i kišnicom. Tokom cijele godine ima vode u njemu. Poznato je kao značajno pojilište divljih zvijeri i ostaloj divljači. Dimenzije jezera su skromne. Sa svih strana je obraslo barskom vegetacijom. Do jezera vodi markirani planinarski put iz Godinje (3 sata hoda);
  
• Trokunsko jezero (1220 m/nv) se nalazi južno od sela Dujmovići (oko 1,5 km zračne linije). Zovu ga i Suho jezero. Leži u dubokoj uvali pod krševitim liticama Malog Čardaka (1455 m/nv) sa njegove zapadne strane. Jezero je gotovo zatrpano sa odlomcima stijena i stabala drveća oborenih lavinama. Primjer je negativnih fizičkogeografskih procesa zbog kojih je jezero presušilo i gotovo nestalo. Do jezera se može doći pješačkom stazom iz Dujmovića (1 sat hoda);
  
• Jezero na Spasovači (1590 m/nv) se nalazi južno od bivše lovačke kuće. Leži u plitkoj uvali pod Vjetrenim stijenama okruženo s jedne strane bukovom šumom. Tereni oko jezera su tipično planinski pašnjaci. Napaja se topljenjem snijega i obližnjeg izvora. Dimenzije jezera su skromne. Sezonskog je karaktera i ljeti presuši. Upozorenje: zbog opasnosti od neeksplodiranih ubojitih sredstava ne preporučuje se pristup jezeru;
  
• Jezero na Gornjoj bari (1600 m/nv) se nalazi južno od Pašine planine. Leži u većoj uvali u podnožju strmenitog Zelenog struga gdje je u prošlosti bio veliki katun. U neposrednoj blizini jezera se nalazi srednjevjekovna nekropola sa stećcima. Napaja se topljenjem snijega i dva okolna izvora. Skromnih je dimenzija. Sezonskog je karaktera i ljeti presuši. Upozorenje: zbog opasnosti od neeksplodiranih ubojitih sredstava ne preporučuje se pristup jezeru;
  
• Jezero Simovića bara (1395 m/nv) se nalazi zapadno od lovačke kuće na Gvoznom polju (oko 1,5 km zračne linije). Leži u dubokoj uvali pod krševitim liticama grebena koji povezuje vrhove Malog (1815 m/nv) i Velikog Treskača (1969 m/nv). Okruženo je sa svih strana bukovom šumom. Zovu ga i Gospina lokva ili Gvozno jezero. Jezero je nastalo vještačkim pregrađivanjem (zatvaranjem ponora) da voda ne otiče. Vremenom je poprimilo karakteristike prirodnog jezera. Napaja se iz lednika i okolnih izvora. Tokom cijele godine u jezeru ima vode. Veći dio površine jezera je pod gustom vodenom vegetacijom. Jezero je dugo 200, široko 100 i duboko 4 metra. Poribljeno je kalifornijskom pastrmkom. Zbog izuzetno velikih primjeraka ribe često ga posjećuju strastveni ribolovci. Do jezera se može blizu pristupiti terenskim vozilom iz pravca Kalinovika preko Gvoznog polja makadamskom cestom do lovačke kuće. Dalje do jezera nastaviti markiranim putem (30 minuta hoda).
  Važno upozorenje: tereni neposredno oko jezera (u šumi!) predstavljaju rizičnu površinu od neeksplodiranih eksplozivnih sredstava koja su ostala iz minulog rata.

JEZERA NA BJELAŠNICI

• Lokvanjsko jezero (1760 m/nv) se nalazi na sjeveroistoku planine Bjelašnica. Leži u uvali sa zapadne strane vrha Mala Vlahinja. Ledničkog je porijekla. Oblika je elipse, dugo je 100, široko 60 i duboko 2 metra. Napaja se iz lednika i obližnjeg izvora. U jezeru živi triton, endemični vodozemac. Izloženo je jakim zatrpavanjem sipara sa istočne strane na kojoj se počela formirati močvara. Polovina površine jezera prekrivena je barskom vegetacijom s tendencijom njenog daljnjeg širenja. Ako se ne izvrši hitna sanacija jezeru prijeti potpuni nestanak. Do jezera se može doći markiranom stazom od planinarskog doma „Mrtvanjski Stanari“ (1,30 sati hoda);
  
• Blatačko jezero (1150 m/nv) se nalazi na jugozapadu planine Bjelašnica. Leži u kraškoj uvali u neposrednoj blizini sela Blace po kojem je i dobilo ime. Ledničkog je porijekla. Ovalnog je oblika, dugo je 420, široko 175 i duboko 2 metra. Napaja se iz podjezerskih izvora. Korištenjem ovoga jezera kao glavno pojilište za stoku otpočeo je proces nastanka barske vegetacije. Jezero je poprimilo močvarni izgled i samo jedna trećina je bez močvarne i barske vegetacije. Već duže vrijeme po definiciji ono danas ne predstavlja jezero. Do jezera se može prići terenskim vozilom iz pravca Konjica preko sela Džepa i Vrdolja;
  
• Kalajli jezero (1645 m/nv) se nalazi na sjeverozapadu planine Bjelašnica. Leži u jednoj od mnogobrojnih vrtača na prostoru između katuna Opančak i vrha Hranisava. Jezero je skromnih dimenzija. Ledničkog je porijekla. Napaja se iz lednika i podjezerskih izvora. Vode u jezeru ima tokom cijele godine. Do jezera se može blizu prići terenskim vozilom iz pravca Tarčina do katuna Opančak. Dalje ćobanskom stazom do jezera (1 sat hoda);
  
• Sitničko jezero (1695 m/nv) se nalazi u centralnom masivu planine Bjelašnica. Leži u većoj udolini u neposrednoj blizini planinarske kuće „Sitnik“. Skromnih je dimenzija. Jezero je nastalo vještački (sredinom prošlog stoljeća) pregrađivanjem i zatvaranjem dna da voda ne otiče. Ima važnu ulogu kao pojilište za stoku. Napaja se topljenjem snijega i kišnicom. Sezonskog je karaktera i ljeti presuši;
  
• Bešlića jezero (1350 m/nv) se nalazi u centralnom masivu planine Bjelašnica. Leži u udolini kod zaseoka Elezovići. Skromnih je dimenzija. Napaja se iz dva okolna izvora, topljenjem snijega i kišnicom. Sezonskog je karaktera i ljeti presuši. Služi kao pojilište za stoku. Do jezera se može prići ćobanskom stazom iz sela Umoljana (20 minuta hoda).

JEZERA NA RADUŠI

• Idovačko ili Rumbočko jezero (1830 m/nv) se nalazi u centralnom masivu planine Raduša. Leži u uvali sa sjeveroistočne strane Idovca, najvišeg vrha Raduše. Okruglog je oblika, dugo je 85, široko 70 i duboko 1,5 metar. Jezero nema stalne pritoke ni otoke. Napaja se topljenjem snijega i kišnicom. Sa sjevera i sjeverozapada intezivno se zatrpava plavinom koja nadire ka njegovoj sredini. Jezero je danas potpuno prekriveno barskom vegetacijom. U bliskoj budućnosti jezeru prijeti opasnost od nestanka. Do jezera se može prići terenskim vozilom iz pravca Prozora preko sela Ibrahimov dolac (Zahum);
  
• Malo ili Voljičko jezero (1710 m/nv) se također nalazi u centralnom masivu planine Raduša. Leži u uvali na prostoru Plandišta sa sjeveroistočne strane vrha Kik. Skromnih je dimenzija. Napaja se topljenjem snijega i kišnicom. Prekriveno je barskom vegetacijom i prijeti mu opasnost da isčezne. Pristup do jezera je kao i za Idovačko jezero.  

JEZERA NA VISOČICI

• Na sjeveroistočnim obroncima planine Visočica u masivu Kaoca u dva amfiteatra odvojena krševitim grebenima Vita i Subara nalazi se nekoliko jezera skromnih dimenzija. Leže u uvalama pod stjenovitim liticama okolnih vrhova u alpskom ambijentu. Napajaju se iz lednika i kišnicom. Sezonskog su karaktera i u ljetnom periodu presuše. Osobine su većih lokava i uglavnom služe kao pojilište za stoku. Značajna su: Veliko jezero pod Vitom, Srednje i Malo jezero pod Subarom, jezero Kolovetnice pod Drstvom, jezero pod Mokrim stijenama i jezero u Jelenjači. Do većinu jezera se može pristupiti markiranim planinarskim stazama iz doline Tušila u kojoj je smješten planinarski dom „Vrela“;
  
• Kolečića bara (1650 m/nv) se nalazi u centralnom masivu planine Visočica. Leži sa sjeveroistočne strane vrha Veliki Ljeljen na prostranoj visoravni na kojoj su mnogobrojna vrela i potoci. Zbog bogatstva vodom visoravan je dobila ime Jezera. Skromnih je dimenzija. Napaja se topljenjem snijega i kišnicom. Kao i jezera u Kaocima sezonskog je karaktera. Tokom ljeta presuši. Zanimljivo je istaći da su sva jezera na Visočici prije dvije decenije bila puna vode preko cijelog ljeta što je značajno za ispašu stoke. Visočica je bila poznati centar nomadskog stočarenja. Do jezera se može blizu prići terenskim vozilom iz pravca Tušila preko prevoja Oštra bara i pravca Bjelimića dolinom Kolijevke. Oba pristupa vode do katuna Police. Dalje ćobanskom stazom do jezera (1 sat hoda).          

JEZERO NA VRANICI

• Prokoško jezero (1636 m/nv) se nalazi u centralnom masivu planine Vranica. Leži u širokoj kotlini okružene s jedne strane vrhovima visokim preko 2000 metara nadmorske visine. Jedno je od najvećih i najljepših jezera u planinama Bosne i Hercegovine. Ledničkog je porijekla. Ovalnog je oblika, dugo je 430, široko 190 i duboko 13 metra. Napaja se iz lednika, podjezerskih i okolnih izvora i nekoliko potoka. Poribljeno je kalifornijskom pastrmkom. U jezeru živi vodeni gušter (Triton alpestris), endemični vodozemac. U okolini jezera raste planinska orhideja (Orchis bosniaca). A u barskoj vegetaciji – šaši, povremeno boravi divlja patka (Anas bosha). Jezero je proglašeno spomenikom prirode. Jedno je od najugroženijih naših planinskih jezera. Negativni fizičkogeografski procesi i veliki broj stočarskih koliba i vikendica izgrađenih posljednje decenije na jugozapadnoj jezerskoj slivnoj strani (najbogatijom pritočnim vodama) pridonijeli su stvaranju većeg sistema močvarne i barske vegetacije. Jedna trećina jezera već je dobro zamočvarena i ako se ne poduzmu sanacioni radovi u cilju zaštite u dogledno vrijeme mu prijeti nestanak. Ovom treba pridodati i regresivnu eroziju koja se odvija po uzdužnom profilu jezerske otoke koja zahvata sve veće količine jezerske vode. Procesu su pogodovali zahvati prilikom izgradnje šumskog puta kojim je presječena jezerska otoka.
  Na obali jugoistočne strane jezera okružene rijetkom šumom smrče i klekovinom bora na temeljima starog doma koji je izgorio u požaru 1983. godine gradi se novi pl. dom.  
  Do jezera se može prići terenskim vozilom iz pravca Fojnice preko Jezernice i Vlaške ravni. Na Vranici se nalazi veći broj lokvi koja nikada ne presuše: na Kolu pod Ločikom, na Dobruškoj Vranici pod Kukuruzevljem i u Širokom dolu pod Nadkrstcem.
  Prokoško jezero je proglašeno spomenikom prirode Bosne i Hercegovine.

---

Naslovna slika: Zelengora, Kladopoljsko jezero (1350 m/nv)