Ani – “Grad sa 40 kapija” – PLANINARENJE sa Bracom Babićem

Ani (armenski: Անի) je srednjovjekovni grad smješten u turskoj provinciji Kars, u blizini granice s Armenijom. Najveći procvat je doživio od 961. – 1045. godine kada je postao glavni grad srednjovjekovnog Armenskog Kraljevstva dinastije Bagratuna. Ani je poznat kao “Grad sa 40 kapija” ili “Grad sa 1001 crkvom”, naziv je dobio po mnogobrojnim gradskim vratima i sakralnim objekatima. Zaštićen sa svih strana snažnim, visokim kamenim zidovima, grad su krasile raskošne palače iznimne ljepote. U tom periodu Ani je imao oko 100.000 stanovnika. Kasnije, pod bizantskim, seldžučkim i gruzijskim suverenitetom, održava svoj status kao važno raskrižje trgovačkih karavana na čuvenom “Putu svile”. Mongolska invazija 1236. godine, kada je grad opljačkan a veliki dio stanovništva masakriran, kao i razorni potres 1319. godine označili su početak njegova pada. Zbog toga je populacija naglo opala, izgubio je svoj strateški značaj i bio potpuno zaboravljen.
Za Armence je Ani nacionalno, vjersko i kulturno naslijeđe, jedan od najvidljivijih “materijalnih” simbola velikog armenskog kraljevstva, kojim se oni izuzetno ponose.
Godine 2016., Ani je upisan na UNESCO-ov popis Svjetske kulturne baštine kao ”sveobuhvatan pregled razvoja srednjovjekovne arhitekture kroz primjere gotovo svih različitih arhitektonskih inovacija u regiji između 7. i 13. stoljeća”.

Autor teksta i fotografija: Braco Babić

Dinastija Bagratuni

Bagratuni (armenski: Բագրատունի) su bili pripadnici armenske kraljevske dinastije koja je od 9. do 11. stoljeća vladala područjima današnje Armenije i istočne Turske. Porijeklom kao vazali antičkog kraljevstva Armenije, uzdigli su se do najistaknutije armenske plemićke obitelji u doba arapske vladavine Armenijom, naposljetku uspostavivši vlastito neovisno kraljevstvo. Područja pod upravom dinastije Bagratuni bila su Ani, Syunik, Lori, Vaspurakan, Vanand, Taron i Tayk.
Vladajuću dinastiju plemićke kuće Bagratuni utemeljio je princ prinčeva Ašot I. Veliki (862. – 884. god.) koji je postao i kralj Armenije (885. – 890. god.). Nakon njegove smrti naslijedio je ga je sin Smbat I. Mučenik (890. – 914. god.). Godine 961., kralj Ašot III. Milosni (952. – 977. god.) prenio je prijestolnicu iz Karsa u Ani.
Vladavina dinastije Bagratuna ostaće upamćena u povijesti po mnogobrojnim lokalnim sukobima s abasidskim kalifatom i iranskim dinastijama poput Sadžida. Dinastija se gasi 1045. godine kada kralj Gagik II. (1042. – 1045. god.) predaje Armeniju Bizantskom carstvu.

Srednjovjekovni grad Ani

U povijesti Ani se prvi put spominje u 5. stoljeću kao tvrđava u posjedu armenske plemićke dinastije Каmsаrаkаn. Od dana kada je utemeljen, grad je bio dom nekoliko civilizacija, od Sasanidskog i Bizantskog carstva, do Seldžuka i Osmanskog carstva. Ani je također postao sjedište kraljevskog mauzoleja kraljeva iz dinastije Bagratuni. Mnogi povijesni objekti i hramovi kao što su džamije, crkve i katedrale, od kojih svaka ima svoju jedinstvenu arhitektonsku ljepotu čine neprocjenjivo kulturno blago koje privlači turiste iz cijelog svijeta. Grad pruža sveobuhvatan pregled razvoja arhitekture kroz primjere gotovo svih različitih arhitektonskih inovacija u regiji između 7. i 13. stoljeća.

Ani je smješten oko 42 kilometra od centra grada Karsa, na nadmorskoj visini od 1340 m. Visoki gradski bedemi i obrambene kule činile su snažnu vojnu utvrdu koja je bila prirodno zaštićena, na istočnoj strani kanjonom rijeke Akhuryan, a na zapadnoj dolinom Bostanlar. Rijeka Akhuryan (turski: Arpa Çayı, armenski: Ախուրյան) izvire na južnim padinama Kavkaza u Armeniji i teče od jezera Arpi, duž granice s Turskom, čineći dio geografske granice između dviju država. Akhuryan je dugačak 186 km i ulijeva se u rijeku Aras kao lijeva pritoka u blizini mjesta Bagarana u Armeniji. Na Akhuryanu nekada je postojalo nekoliko srednjovjekovnih mostova. Most u gradu Ani vjerojatno potječe iz doba vladavine dinastije Bagratuni. Most je bio jednolučne konstrukcije, sagrađen od kamena i prilično širok za tadašnje pojmove. Kroz minula stoljeća pretrpio je mnoga oštećenja. Luk mosta je pao, ostavljajući samo visoke upornjake koji su možda bili dio utvrđenih vrata.

Nakoni predaje Armenije Bizantskom carstvu (1045. god.) grad je pod upravom bizantskog guvernera. Godine 1064., seldžučki sultan Alp Arslan zauzima Ani. Osam godina kasnije Seldžuci su Ani prodali Šedadima, kurdskoj dinastiji koja upravlja gradom od 1072. – 1124. godine.
Gruzijci zauzimaju Ani pet puta 1124., 1161., 1174., 1199. i 1209. godine. Do 14. stoljeća gradom su vladale lokalne turske dinastije, uključujući Đalajride i Kara Kojunlu koji su od Anija napravili svoju prijestolnicu.
Mongolski vladar Timur Lenk (1336. – 1405. god.) poznatiji kao Tamerlan zauzeo je Ani 1380-ih. Njegovom smrću, Kara Kojunlu su povratili kontrolu nad Anijem ali su prijestolnicu prenijeli u Erevan. Zatim su perzijski Safavidi vladali Anijem sve dok nije postao dio Osmanskog carstva 1579. godine. Grad je u potpunosti napušten 1735. godine kada su posljednji monasi napustili manastir u Bogorodičnoj tvrđavi / Kizkale.

Srednjovjekovni grad Ani u novije doba

U periodu od 1878. – 1918. godine region Karsa Osmanskog carstva i grad Ani priključen je u Zakavkaski region Ruske carevine. 1892. godine u Aniju su izvedena prva arheološka iskopavanja, sponzorirana od Sankt Peterburške akademije nauka pod nadzorom gruzijskog arheologa i orijentaliste Nikolasa Mara (1864. – 1934. god.). Arheološka iskopavanja u Aniju nastvljena su 1904. i trajala do 1917. godine. Veliki dijelovi grada su profesionalno iskopani, brojne zgrade su izmjerene, nalazi su proučeni i objavljeni u akademskim časopisima, napisani su vodiči za spomenike i muzej, a prvi put je istraženo cijelo mjesto. Preuzete su i hitne popravke na onim zgradama koje su bile u najvećem riziku od urušavanja. Sagrađena je zgrada muzeja u kojem su pohranjene na desetine hiljada predmeta pronađenih tokom iskopavanja. Muzej je bio smješten u dvije zgrade: Minučir džamiji i novosagrađenom kamenom objektu.

Tokom posljednje faze Prvog svjetskog rata, vojska Osmanskog carstva vodila je borbena dejstva preko teritorije novoproglašene Sovjetske republike Armenije, zauzevši Kars aprila 1918. godine. U Aniju su pokušani da se evakuišu artefakti iz muzeja. Oko 6000 predmeta je spašeno i objedinjeno u muzejsku zbirku i trenutno su dio Povijesnog muzeja u Erevanu glavnom gradu Armenije. Nakon završetka Prvog svjetskog rata krenula je obnova Anija pod armenskom kontrolom, ali ofanziva na Sovjetsku republiku Armeniju 1920. godine rezultirala je ponovnim zauzimanjem Anija. U oktobru 1921. godine, potpisan je zasebni ugovor između Turske i SSSR, kojim se potvrđuje državna granica između Turske i Sovjetske republike Armenije kakva je i danas.

Za vrijeme političkog sukoba vojnih saveza NATO i Varšavskog ugovora u tzv. “Hladnom ratu” (od 1945. – 1991. god.) za turističku posjetu Aniju bila je potrebna posebna dozvola turskog Ministarstva kulture. Iz bezbjednosnih razloga nije bilo dozvoljeno fotografisanje zbog neposredne blizine tursko-sovjetske granice. Od 2002. godine dozvola za posjetu Aniju više nije potrebna i smije se fotografisati do mile volje.